Complex health system
Voor een effectief gezondheidsbeleid is een andere benadering nodig dan tot nog toe gewoon was. Een beloftevolle nieuwe manier is die van de zogenoemde ‘complex health system’-benadering. Daarbij kijk je verder dan alleen het individu en let je op álles wat samenhangt met gezondheid. Dit kun je echter niet alleen. In deze kennispil leggen we uit wat deze benadering precies inhoudt, en hoe dit het denken over gezondheid en preventie kan veranderen.
#1 Waarom?
Academische inzichten laten zien dat alleen inzetten op individuele gedragsverandering onvoldoende zoden aan de dijk zet om grootschalige, langdurige verandering teweeg te brengen bij de héle bevolking. Wijdverspreide gezondheidsissues zoals obesitas worden tot nog toe vaak benaderd op het niveau van een individuele gedragsverandering, zónder te werken aan verandering op populatie- en systeemniveau. Zo’n benadering doet dus weinig aan onderliggende maatschappelijke oorzaken. Een manier om wél effectief te zijn, is de zogenoemde complex health system-benadering. Hierdoor zijn GGD-en beter in staat te adviseren over een integraal beleid.
‘Deze benadering helpt ons bij effectiever preventief beleid’
#2 Wat?
In de complex health system-benadering staat de ingewikkelde combinatie van verschillende factoren – en hoe die elkaar versterken of verzwakken – centraal. Factoren op het gebied van gezondheid, omgeving, maatschappelijke instanties en structuren. Als het duidelijk is hoe de verschillende factoren elkaar beïnvloeden, dan is het mogelijk om interventies te bedenken. Dit kan op vier verschillende, samenhangende en te beïnvloeden niveaus, te weten: gebeurtenissen (events), structuren (structures), ambities (goals) en overtuigingen (beliefs).
- Gebeurtenissen zijn gerelateerd aan gedrag en de dagelijks zichtbare gevolgen daarvan. Voorbeelden van interventies op dit niveau zijn: voorlichting geven over suikerhoudende dranken, het bevorderen van water drinken water en bewegen, en dergelijke. Zulke interventies hebben binnen een systeembenadering de minste impact op populatieniveau (wat niet hetzelfde is als géén impact!).
- Structuren hebben betrekking op patronen, relaties, informatiestromen en fysieke (infra)structuren die gebeurtenissen mogelijk maken. Steden zijn bijvoorbeeld veel meer ingericht op het gebruik van de auto dan op het gebruik van een fiets.
- Ambities hebben betrekking op de doelen waar je naartoe werkt en zijn van invloed op hoe het systeem is ingericht. Belangrijk is om onderscheid te maken tussen de geformuleerde doelen en de doelen waaraan daadwerkelijk wordt gewerkt: is waaraan ik werk wel waar ik naartoe wil?
- Overtuigingen zijn de motor achter een systeem. Interventies op dit niveau zijn het moeilijkst te realiseren, maar hebben uiteindelijk wel de meeste impact. Dan krijg je echt een cultuurverandering op populatieniveau. Zoals de overtuiging dat niet iedere volwaardige maaltijd óók vlees moet te bevatten. Interventies op dit niveau vragen om een langdurige aanpak.
Verrassend succesvol voorbeeld
Achteraf gezien zou je de aanpak tegen roken als een succesvol voorbeeld kunnen zien van de complex health system-benadering. Al was dit vooraf niet zo ingestoken. Roken vormt de oorzaak van veel ziektes. En dus was een brede aanpak op alle 4 de niveaus nodig: gebeurtenissen, structuren, ambities en overtuigingen. Bovendien mét inzet van alle partijen. Zo is er in een aantal decennia echt een culturele verandering ten aanzien van roken op gang gebracht.
#3 Wie?
CEPHIR is de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid in de regio's Zuid-Holland Zuid, Rotterdam-Rijnmond en Zeeland. Dit ‘Centre for Effective Public Health In the larger Rotterdam area’ is een samenwerking tussen de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus MC en de 3 GGD-en in de regio’s. Het doet onderzoek naar volksgezondheid en deelt deze kennis met de maatschappij om zo het beleid voor een gezonde gemeenschap te ondersteunen. Deze werkplaats doet ook onderzoek naar de complex health system-benadering. In een zogeheten ‘citizens-science onderzoek’ wordt samen met bewoners van gedachten gewisseld, om te ontdekken welke factoren in een dichtbebouwde omgeving van invloed zijn op hun gezondheid.
GGD ZHZ noemt ‘complex health system’ een ‘veelbelovende benadering’
Dr. A.C. (Arne) Mellaard, onderzoeker & programmamanager bij GGD ZHZ, is positief over deze ‘complex health system’-benadering en noemt deze ‘veelbelovend’. Arne: ‘In het gloednieuwe Integraal Zorgakkoord ligt de nadruk op het voorkómen van ziekte om zo de druk op de zorg te verlagen. Dit betekent dat gezondheid onderdeel moet worden van al het beleid in onze samenleving. Dat is niets nieuws, maar wel lastig vorm te geven. Wij denken dat de ‘complex health system’-benadering kan helpen. Het is al goed als wij steeds meer inzien dat het bij gezondheid niet alleen om individueel gedrag gaat, maar dat alles met elkaar samenhangt. Dat overgewicht en obesitas niet verdwijnen door mensen te informeren over gezond eten, als de sociale, fysieke en economische omgeving dit niet ondersteunt en zelfs 'obesogeen' is. Dit proces van lange adem vraagt om heldere doelen en is bovendien alleen effectief als alle partijen meewerken. Dat is ingewikkeld, maar ik denk écht dat deze benadering ons verder kan helpen bij effectiever preventief beleid.’